Dzieci zasługują na miłość, szacunek, zaufanie i życzliwość. To ich podstawowe prawa…
Tak uważał Janusz Korczak, który wniósł istotny wkład w propagowanie idei szczęśliwego dzieciństwa i wszechstronnego rozwoju dziecka.
Zarówno w języku potocznym, jak i w literaturze naukowej pojęcia: samotność i osamotnienie uznaje się za bliskoznaczne, ponieważ zawierają podobną, bardzo zbliżoną treść. (…)
Osamotnienie – dotyczyć może każdego człowieka niezależnie od wieku. (…)
Najczęściej osamotnienie jest skutkiem zewnętrznych warunków, sytuacji, w jakiej znalazł się człowiek i z czego nie jest zadowolony. Na przykład niepowodzenia w relacjach z innymi stanowić mogą przyczynę zerwania lub osłabienia więzi między ludźmi, a źródłem nagłego osamotnienia jest utrata najbliższych (śmierć dziecka, współmałżonka, rodzica, odejście kogoś bliskiego, kto istnieje nadal). Osamotnienie dziecka w rodzinie może być także skutkiem zaniedbywania dziecka, jego chłodnego traktowania, obojętności uczuciowej rodziców wobec dziecka, a nawet odrzucenia emocjonalnego dziecka przez jednego lub obojga rodziców. Unikanie wzajemnych kontaktów pomiędzy rodzicami a dzieckiem prowadzi do osłabienia więzi emocjonalnej i zwiększa poczucie dziecięcego osamotnienia. Dziecięce osamotnienie nie jest świadomym wyborem, ale zawsze koniecznością, towarzyszy mu niepokój, niezadowolenie, często ból, cierpienie, wstyd, bezradność dziecięca, ucieczka w świat wewnętrznych przeżyć, doznań. Stan psychiczny zwany osamotnieniem dziecięcym tworzy suma doświadczeń i przeżyć, jakich dziecko doznaje, także zachowania, które podejmuje. Są one określoną reakcją na sytuację, w jakiej dziecko znalazło się, a wobec której jest bezsilne i bezradne.
Te rodzinne sytuacje warunkują wartościowanie doświadczeń, decydują o tym, w jaki sposób dziecko poznaje i przeżywa rzeczywistość. Dziecko potrzebuje kontaktu fizycznego oraz słownego z rodzicami. Potrzebuje bliskości i serdeczności. (…)
Przeżycia, jakie towarzyszą dziecku na skutek doświadczanej biedy można określić jako: upokorzenie, wstyd, smutek, poczucie bycia gorszym. Doświadczana przez dziecko bieda wywoływać w nim może niekorzystne przeżycia prowadzące do poczucia osamotnienia w rodzinie, grupie rówieśniczej, w szkole, w środowisku lokalnym. Dziecko doświadczając biedy materialnej w domu, w szkole, w relacjach z rówieśnikami przyjmuje często postawę izolowania się i unikania innych osób. Ukrywając biedę własną i swojej rodziny przed innymi (głównie rówieśnikami, sąsiadami), „zamyka się” w sobie, co prowadzi stopniowo do osłabienia kontaktów społecznych. Osamotnienie na skutek biedy może rodzić także postawę agresji w stosunku do najbliższych w rodzinie i w środowisku lokalnym. W ten sposób dziecko wyraża swoje niezadowolenie i bunt przeciw warunkom, w jakich musi żyć. Zarówno postawa „oddalania się”, unikania kontaktów, jak też postawa agresywna jaką dziecko przyjmuje w swoim zachowaniu, w konsekwencji prowadzi do osłabienia relacji pomiędzy dzieckiem a rodzicami, rodzeństwem, rówieśnikami. W wyniku doznawanych przeżyć, trudnych doświadczeń, słabnących relacji międzyludzkich, dzieciństwo w biedzie przybiera charakter dzieciństwa osamotnionego.
Podobnie sytuacja dziecka w rodzinie osieroconej na skutek śmierci jednego z rodziców, rozwodu czy samotnego rodzicielstwa jest trudna i może prowadzić do osamotnienia dziecka. Śmierć rodzica pozostawia na zawsze głęboki ślad w psychice dziecka, powoduje często utratę poczucia bezpieczeństwa. Zerwana łączność między dzieckiem a zmarłym rodzicem prowadzi do stanu głębokiego osamotnienia. Dziecko ma poczucie krzywdy wyrządzonej mu przez los, pustki wywołanej śmiercią matki lub ojca. Często zamyka się w sobie, w swoim wewnętrznym świecie, unika kontaktów społecznych.
W przypadku rozpadu rodziny na skutek rozwodu, negatywne doświadczenia i przeycia, jakich dziecko doznaje nakładają się na siebie i kumulują powodując, iż rozwód jest dla niego bolesnym przeżyciem. Dziecko pozbawione zostaje stałych interakcji z drugim rodzicem, za którym tęskni. Odrzucone przeżywa uczucie opuszczenia go przez bliską mu osobę, osamotnienie. Osamotnienie dziecka w rodzinie rozwiedzionej jest skutkiem niezaspokojonych potrzeb, zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa. (…)
Osamotnienie odczuwają także dzieci z rodzin z problemem alkoholowym. Jest im źle, smutno, czują się odtrącone przez najbliższych, niepotrzebne w rodzinie. Często też przeżywają swoje osamotnienie w grupie rówieśniczej spowodowane biedą w rodzinie. (…)
Reakcją dziecka osamotnionego (w rodzinie dysfunkcyjnej) na warunki, w jakich żyje, na zerwane więzi emocjonalne – bywa postawa izolacji, unikanie kontaktów społecznych oraz postawa agresywna w stosunku do kolegów, nauczycieli, rodzica, sąsiada. Tym agresywnym zachowaniem stara się zwrócić na siebie uwagę. Wśród dzieci osamotnionych można wskazać na te, które są „pogodzone” z własnym losem na skutek swej bezradności wobec rzeczywistości, w której żyją, a której nie są w stanie zmienić. Niebezpieczeństwo przyjęcia tego rodzaju postawy przez dziecko może ujawnić się w późniejszych latach, w okresie młodości i dorosłości, w trudnościach związanych z wyrażaniem uczuć osobom bliskim.
